Δημόσια Υγεία

Οι εορτασμοί άρχισαν στις 15 Ιανουαρίου του 2004, όταν οι υπουργοί υγείας των τελευταίων έξι χωρών όπου κυκλοφορούσε ακόμα ο ιός της πολιομυελίτιδας ―του Αφγανιστάν, της Ινδίας, του Πακιστάν, της Αιγύπτου, της Νιγηρίας και του Νίγηρα― συναντήθηκαν στη Γενεύη για να σημάνουν την «αντίστροφη μέτρηση», μείζονος σημασίας για το κοινό καλό. Μετά από δεκαπενταετή αγώνα και δαπάνη 3 περίπου δισεκατομμυρίων δολαρίων, η Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Εκρίζωση του Ιού της Πολιομυελίτιδας (GPEI) θα έθετε τέρμα στη μετάδοση του «αχαλίνωτου» ιού μέχρι τα τέλη του έτους, και η πολιομυελίτιδα θα ακολουθούσε τη μοίρα της ευλογιάς ―η οποία, επισήμως, εξαλείφθηκε το 1980.

Δυστυχώς, αποδείχτηκε ότι η πολιομυελίτιδα ήταν πολύ πιο ύπουλη νόσος, ενώ έχει αλλάξει κατά πολύ και ο κόσμος από τη δεκαετία του 1970. Αντί να εκριζωθεί, ο ιός σήμερα ενδημεί σε 10 ακόμη χώρες. «Το αντιπολιομυελιτικό πρόγραμμα έχει σημειώσει επιτυχίες σε αρκετές δύσκολες περιοχές» αναφέρει ο D.A. Henderson, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, ο οποίος ηγήθηκε του προγράμματος για την εξάλειψη της ευλογιάς και κατηύθυνε την εκρίζωση του ιού της πολιομυελίτιδας στην αμερικανική ήπειρο. «Σήμερα όμως η κατάσταση έχει δυσκολέψει ανησυχητικά» δηλώνει.

Η καταιγίδα της πολιομυελίτιδας ξέσπασε το καλοκαίρι του 2003 στη βόρεια Νιγηρία. Στην Πολιτεία Κάνο, πολιτικοί και κληρικοί υποστήριξαν ότι ο εμβολιασμός κατά της πολιομυελίτιδας ήταν ένα τέχνασμα των Δυτικών για να μολύνουν τον πληθυσμό με HIV (τον ιό του AIDS) ή να καταστήσουν τις Μουσουλμάνες στείρες μέσω ορμονών. Οι προκληθείσες αντιδράσεις οδήγησαν σε ενδεκάμηνη αναβολή της ανοσοποίησης. Έως το καλοκαίρι του 2004, οι εξάρσεις πολιομυελίτιδας στη Νιγηρία είχαν ως αποτέλεσμα τη διασπορά της νόσου σε 10 γειτονικές χώρες ―στις οποίες δεν είχε σημειωθεί κανένα κρούσμα επί πολλά χρόνια― αφήνοντας περίπου 700 παιδιά παράλυτα και επαναφέροντας τη νόσο σε 4 χώρες.

Τον Οκτώβριο του 2004 ξεκίνησε μια μαζική εκστρατεία εκκαθάρισης του ιού με τη συμμετοχή 1 εκατομμυρίου εθελοντών από 23 αφρικανικές χώρες και στόχο τον εμβολιασμό 80 εκατομμυρίων παιδιών μέχρι το τέλος του χρόνου. Η απρόσμενη αυτή αναποδιά κόστισε στο σφιχτό από οικονομική άποψη πρόγραμμα της εξάλειψης επιπλέον 100 εκατομμύρια δολάρια. Το χρονικό όριο για να λάβει τέλος η αχαλίνωτη μετάδοση του ιού παγκοσμίως έχει πλέον μετατεθεί για τα τέλη του 2005.

«Χρονολογικά, ο στόχος αυτός είναι, βεβαίως, εφικτός από βιολογική άποψη» λέει ο David L. Heymann, της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Ο παλαίμαχος αυτός επιδημιολόγος, από τότε που ανέλαβε το αντιπολιομυελιτικό πρόγραμμα στα μέσα του 2003, διαπίστωσε πολύ γρήγορα ότι ο πραγματικός «μπαλαντέρ» στην όλη υπόθεση είναι η πολιτική βούληση. Γι’ αυτό και αφιέρωσε μεγάλο μέρος της θητείας του για να συγκεντρώσει την απαραίτητη πολιτική υποστήριξη υπέρ του προγράμματος εξάλειψης.

Μία από τις πρώτες μεγάλες επιτυχίες του Heymann υπήρξε η εξασφάλιση της υποστήριξης του Οργανισμού Ισλαμικής Συνδιάσκεψης (OIC), μιας συνομοσπονδίας στην οποία συμμετέχουν 56 μουσουλμανικά κράτη. Η πολιομυελίτιδα έχει χτυπήσει σκληρά ορισμένες από αυτές τις χώρες: 5 από τις 6 χώρες στις οποίες ο ιός ενδημούσε και 2 από εκείνες στις οποίες ο ιός επανέκαμψε είναι μέλη της συνομοσπονδίας. Μάλιστα, η Μαλαισία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

―που ανήκουν και οι δύο στον OIC― συνέβαλαν πέρυσι με 1 εκατομμύριο δολάρια η καθεμιά στο πρόγραμμα εξάλειψης της νόσου. Η στήριξη του προγράμματος από τον οργανισμό άμβλυνε και τις αντιδράσεις στη Νιγηρία. Περί τα τέλη της περασμένης άνοιξης, οι αξιωματούχοι της Πολιτείας Κάνο συμφώνησαν να επαναλάβουν τους εμβολιασμούς· θέλοντας όμως να δημιουργήσουν εντυπώσεις, αγόρασαν το εμβόλιο από τη μουσουλμανική Ινδονησία και το έστειλαν στη γειτονική Ινδία για δοκιμές ασφαλείας. (Η ειρωνεία είναι ότι η Ινδία, όπου η πολιομυελίτιδα εξακολουθεί να ενδημεί, δεν έχει ακόμη αποσαφηνίσει τα αίτια πίσω από δύο περασμένα περιστατικά επιμόλυνσης ―τυχαία ή σκόπιμη― παρασκευαζόμενων τοπικά αντιπολιομυελιτικών εμβολίων από ένα λοιμογόνο άγριο στέλεχος του ιού.)

Για την ολοκλήρωση του προγράμματος στην Αφρική εντός των τεθέντων χρονικών ορίων, θα απαιτηθούν «ηρωικές προσπάθειες» λέει ο Henderson. Οι 13 αφρικανικές χώρες, όπου σημειώθηκε έξαρση της νόσου πέρυσι, έχουν έκταση μεγαλύτερη από εκείνη των 48 ηπειρωτικών πολιτειών των ΗΠΑ, και ο πληθυσμός τους υπερβαίνει τα 300 εκατομμύρια. Επειδή ο ιός της πολιομυελίτιδας προξενεί «οξεία χαλαρή παράλυση» ανιχνεύσιμη μόνο σε 1 θύμα στα 200, είναι πολύ πιο δύσκολο να εντοπίσουμε τους ασθενείς απ’ ό,τι στην ευλογιά, προσθέτει ο Henderson· έτσι τα 800 τεκμηριωμένα περιστατικά στην Αφρική σημαίνουν ότι πιθανόν να είχαν μολυνθεί από τον ιό 160.000 άτομα.

Η Ινδία, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν βρίσκονται σε πολύ καλύτερη μοίρα. Μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου του 2004 είχαν καταγραφεί στην Ινδία μόνο 81 περιστατικά. Κατά τον Heymann, και οι τρεις αυτές ασιατικές χώρες οφείλουν να έχουν «ολοκληρώσει» τις προσπάθειες για να ανακοπεί η εξάπλωση του ιού μέχρι τις αρχές του 2005. Είναι δε πρωταρχικής σημασίας να επιτύχουμε το ίδιο και στην Αφρική μέχρι το τέλος του χρόνου. «Αν οι χώρες αυτές δεν το κάνουν τώρα, δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία που μας δίνεται» παρατηρεί ο Heymann.

Οι περιπέτειες του αντιπολιομυελιτικού προγράμματος έχουν μάλλον ανακόψει τον ενθουσιασμό για την πλήρη εξάλειψη ορισμένων νόσων. Ο επόμενος στόχος θα ήταν η εξάλειψη της ιλαράς, αλλά οι υπέρμαχοι του προγράμματος αυτού μιλούν πλέον μόνο «για μείωση της θνησιμότητας καθώς και για το ότι πρέπει να προφτάσουμε» παρατηρεί ο Heymann.

« Έχει δοθεί υπερβολική έμφαση στην ιδέα της εξάλειψης ορισμένων νόσων» λέει ο Henderson ―παρά τις επιτυχίες που έχει σημειώσει κατά της ευλογιάς και της πολιομυελίτιδας. Αναγνωρίζοντας τις τεράστιες προόδους στον έλεγχο των παιδικών ασθενειών, όπως ο νεογνικός τέτανος και η ερυθρά, ο Henderson θεωρεί ―αν μη τι άλλο― ότι «το αντιπολιομυελιτικό πρόγραμμα αποδείχτηκε χρήσιμο, διότι έδειξε σε ορισμένες χώρες τι μπορεί να επιτευχθεί με τις ανοσοποιήσεις μεγάλης κλίμακας όταν κινητοποιηθεί μια ολόκληρη κοινότητα».

Επιστημονικά Νέα - Φεβρουάριος, 2005