Επιδημιολογία

Τον φετινό Φεβρουάριο ο ιός Nipah (Νίπα) επανεμφανίστηκε, σκοτώνοντας 35 άτομα στο Μπαγκλαντές σε δύο επιδημικές εξάρσεις. Αν και ο αριθμός των θυμάτων ήταν σχετικά μικρός, οι θάνατοι ανησύχησαν τους υπεύθυνους των υπηρεσιών υγείας. Αντίθετα με την πρώτη του εμφάνιση στη Μαλαισία στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο ιός στο Μπαγκλαντές μπορεί να μεταδόθηκε από άτομο σε άτομο, εγείροντας ανησυχίες σχετικά με την ικανότητά του να εξαπλώνεται μακρύτερα και ταχύτερα.

Ο ιός Nipah ανήκει στην ομάδα των χενιπαϊών (henipaviruses), μια οικογένεια ιών που πήρε το όνομά της από τα δύο μοναδικά γνωστά της μέλη, τον ιό Hendra (Χέντρα) και τον ιό Nipah (και οι δύο ονομάστηκαν από τους τόπους στους οποίους πρωτοεμφανίστηκαν). Μακρινοί συγγενείς του ιού της ιλαράς (ο Hendra είναι γνωστός και ως ιός της ίππειας ιλαράς), οι χενιπαϊοί φαίνεται να διαβιούν φυσιολογικά μέσα στις ιπτάμενες αλεπούδες, τις μεγαλύτερες νυχτερίδες στον κόσμο. Μεταδίδονται μέσω σωματικών υγρών όπως το σάλιο και τα ούρα.

Οι ιπτάμενες αλεπούδες ζουν στα τροπικά δάση της βόρειας Αυστραλίας και της νοτιοανατολικής Ασίας. Σχεδόν το ένα τρίτο από όσες ζουν στη Μαλαισία και την Αυστραλία έχουν αντισώματα ενάντια στους ιούς που προκαλούν τις συγκεκριμένες λοιμώξεις, γεγονός το οποίο υποδηλώνει ότι ιοί και νυχτερίδες εξελίχτηκαν μαζί. Οι νυχτερίδες, οι οποίες έχουν ζωτική σημασία στην οικολογία του τροπικού δάσους για την επικονίαση των φυτών και τη διασπορά των σπόρων, φαίνεται να μη νοσούν από τους ιούς, «γεγονός που τις κάνει ιδιαίτερα αποτελεσματικούς φορείς» λέει ο κτηνίατρος-επιδημιολόγος Jon Epstein του Ινστιτούτου Συνεργασίας για την Ιατρική Διατήρησης της Βιοποικιλότητας, τμήμα του Οργανισμού για την Αγρια Φύση, στο Παλισέιντς της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. Η εισβολή στο φυσικό περιβάλλον των νυχτερίδων και ο κατατεμαχισμός του λόγω της υλοτομίας και άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων βοηθούν στη δημιουργία συνθηκών «για διάχυση της νόσου από τα ζώα στους ανθρώπους» εξηγεί.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, λοιπόν, ο Nipah επανεμφανίστηκε φονικότερος από ποτέ. Σε αντίθεση με την αρχική του επιδημική έξαρση στη Μαλαισία, η οποία στοίχισε τη ζωή σχεδόν στο 40% όσων προσβλήθηκαν, ο δείκτης θνησιμότητας των επιδημικών εξάρσεων στο Μπαγκλαντές ήταν 74%. «Το ποσοστό αυτό πλησιάζει τα επίπεδα του Ebola» παρατηρεί ο Epstein. (Η θνησιμότητα του SARS είναι περίπου 9%.) Παραμένει ασαφές αν το στέλεχος του ιού στο Μπαγκλαντές είναι από τη φύση του πιο θανατηφόρο από εκείνο στη Μαλαισία ή αν οδήγησε σε μεγαλύτερο ποσοστό θανάτων λόγω φτωχής πρόσβασης των προσβληθέντων σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Ασαφής παραμένει επίσης ο τρόπος με τον οποίο προσβλήθηκαν οι ασθενείς στο Μπαγκλαντές. Σε προηγούμενες επιδημικές εξάρσεις, οι ιοί Hendra και Nipah είχαν μεταπηδήσει από τις νυχτερίδες στον άνθρωπο μέσω ενδιάμεσων ξενιστών. Για παράδειγμα, τα θύματα της πρώτης επιδημικής έξαρσης του Nipah μολύνθηκαν από τους χοίρους. Οι νυχτερίδες σύχναζαν σε δέντρα μάνγκο πάνω από χοιροστάσια, γεγονός που οδήγησε τους ερευνητές να υποθέσουν ότι οι χοίροι μολύνθηκαν είτε από μολυσμένα υπολείμματα φρούτων είτε από τα περιττώματα των νυχτερίδων. Οι χοίροι, που συνήθως δεν νοσούν από την ασθένεια, ενίσχυσαν τον ιικό πληθυσμό στα σώματά τους σε επίπεδα πολύ υψηλότερα από εκείνα των νυχτερίδων.

Ωστόσο, πολλά από τα θύματα στο Μπαγκλαντές δεν είχαν άμεση επαφή με ζώα και δεν παρατηρήθηκαν μολυσμένα κατοικίδια. Υπάρχουν κάποιες αναφορές ότι παιδιά συνέλεξαν φρούτα από δέντρα πριν την αυγή, ίσως περίπου την ίδια ώρα που οι νυχτερίδες τελείωναν το βραδινό τους γεύμα. Αλλά η μετάδοση της νόσου από άτομο σε άτομο δεν μπορεί να αποκλειστεί εάν δεν βρεθεί κάποιος ενδιάμεσος ξενιστής. Σύμφωνα με τον Peter Daszak, επί κεφαλής του Ινστιτούτου Συνεργασίας για την Ιατρική Διατήρησης της Βιοποικιλότητας, ένας άνθρωπος-φορέας της νόσου θα επέτρεπε στους χενιπαϊούς να εξαπλωθούν πέρα από τα όρια του φυσικού περιβάλλοντος των νυχτερίδων.

Εξάλλου, η ικανότητα των ιών αυτών να μεταδίδονται από άτομο σε άτομο θα τους έκανε ακόμη πιο επιθυμητούς στους τρομοκράτες για την κατασκευή βιολογικών όπλων. Σύμφωνα με τον ιολόγο Chris Broder, του Πανεπιστημίου Ενιαίων Υπηρεσιών Επιστημών Υγείας (Μέριλαντ, ΗΠΑ), «αν κάποιος θελήσει να προκαλέσει σοβαρή ασθένεια στους ανθρώπους και ακόμη πιο σοβαρό βιολογικό πόλεμο κατά της ζωικής παραγωγής, ο ιός Nipah είναι αυτό που ψάχνει». «Αυτοί οι ιοί των νυχτερίδων μπορούν να απομονωθούν με στοιχειώδεις ικανότητες μικροβιολογίας». Όσον αφορά την επικινδυνότητά τους για χρήση σε βιολογικά όπλα, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (Ατλάντα, ΗΠΑ) κατατάσσουν τους συγκεκριμένους ιούς μαζί με τον ιό Hanta (Χάντα) (κατηγορία Γ), χαμηλότερα από τον άνθρακα και τη χολέρα.

Για να αποτραπούν οι επιδημικές εξάρσεις, η Μαλαισία τώρα κάνει μαζική ανίχνευση του ιού Nipah σε δείγματα αίματος χοίρων. Όσο για το Μπαγκλαντές, οι συστάσεις περιλαμβάνουν προληπτικά μέτρα για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας, όπως το να φορούν προστατευτικά γυαλιά, μάσκες και γάντια, παράλληλα με τη βελτίωση της υγιεινής στην περιοχή μέσω πλυσίματος των φρούτων και των χεριών.

Δύο διεθνείς συνεργασίες ―η μία μεταξύ Μαλαισίας και Γαλλίας, η άλλη μεταξύ Αυστραλίας και της αμερικανικής ομάδας του Broder― πειραματίζονται με εμβόλια. Μια θεραπευτική προσέγγιση που επιδιώκεται από τον Broder και τους συνεργάτες του είναι πρωτεΐνες που αναστέλλουν τη συγχώνευση του ιού Nipah με τα κύτταρα του σώματος. Η θεραπεία με αντισώματα που εξουδετερώνουν τους ιούς είναι επίσης πιθανή αλλά απαγορευτικά ακριβή, λέει ο Broder.

Ο έλεγχος των νέων ασθενειών απαιτεί κατάλληλη επιτήρηση. Μέχρι σήμερα, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών και ο Παγκόσμιος Οργανισμός για την Υγεία των Ζώων ελέγχουν ασθένειες στα ζώα που διακινούνται διεθνώς με το εμπόριο, αλλά δεν υπάρχει κάποιος παγκόσμιος οργανισμός που να παρακολουθεί τις ασθένειες στην άγρια φύση. «75% των εμφανιζόμενων λοιμωδών νοσημάτων προέρχονται από τα ζώα, και η άγρια φύση είναι κομμάτι αυτής της πραγματικότητας» σημειώνει ο Epstein. « Όσο πληρέστερα προσδιορίσουμε τους φυσικούς υποδοχείς μιας ασθένειας και καταλάβουμε τις συνθήκες που της επέτρεψαν να εμφανιστεί» συνεχίζει «τόσο καλύτερα θα μπορέσουμε να προβλέψουμε και τελικά να αποτρέψουμε ασθένειες».

Επιστημονικά Νέα - Νοέμβριος, 2004